Գործունեություն
«Ատելության խոսքի դեմ պայքարի ուղիները» լրագրողների համար նախատեսված 2-րդ դասընթացի ամփոփում
«Ատելության խոսքի դեմ պայքարի ուղիներ» խորագրով երկրորդ դասընթացն իրականցվեց լրագրողների համար։ Այն ինֆորմատիվ էր ու մասնակցային։
Մասնակիցների թվում էին 15 լրատվամիջոցի թվով 26 լրագրող։
Դասընթացի նպատակն էր նպաստել ատելության խոսքի բացառմանը լրատվական դաշտում:
Մեկնարկի նախորդ օրը բացման խոսքով հանդես եկան ԼՔԻ նախագահ Տաթևիկ Մատինյանն ու ծրագրի փորձագետ, իրավաբան Նորայր Բաղդասարյանը։
Դասընթացի ժամանակ ակտիվ քննարկումների և տարաբնույթ, այդ թվում նաև էլեկտրոնային գործիքակազմի կիրառմամբ, գործնական ու արդի գիտելիքներ փոխանցվեցին մասնակիցներին։
Դասախոսություններով հանդես եկան.
PR մասնագետ, ԵՊՀ սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի դասախոս, դոցենտ Նվարդ Մելքոնյանը, ով ներկայացրեց «Ատելության խոսքը հայաստանյան հասարակության ընկալումներում» «Լիբերալ Քաղաքական Ինստիտուտ» ՀԿ-ի պատվերով՝ SPRING-PR-Company ընկերության կողմից արված սոցիալական հետազոտության արդյունքները։
Հետազոտության իրականացման նպատակը Հայաստանում ատելության խոսքի տարածվածության և դրա հետևանքների վերաբերյալ բազմակողմանի, անաչառ և հավաստի տեղեկությունների հավաքագրումն է տարբեր աղբյուրներից, իրավիճակին համարժեք և արդյունավետ լուծումներ գտնելու համար։
Բանախոսության ընթացքում բարձրացվեցին բազմաթիվ հարցեր այն մասին, թե
• արդյո՞ք քաղաքացիները հստակ պատկերացում ունեն ատելության խոսքի մասին,
• որ հարթակներում են առավել շատ հանդիպում ատելության խոսքի դրսևորումներ,
• ատելության խոսքի ի՞նչ դրսևորումներ են առավել հաճախ հանդիպում,
• որոնք են ատելության խոսք տարածող հարթակներից օգտվելու դրդապատճառները,
• ինչպիսի ազդեցություն է թողնում ատելության խոսքը,
• որոնք են ատելության խոսքից պաշտպանվելու հիմնական միջոցները,
• որն է ատելության խոսքի և խոսքի ազատության սահմանագիծը,
• որոնք կարող են լինել ատելության խոսքի տարածման դեմ պայքարի մեթոդներ։
Լրագրող մասնակիցների հետ հարցուպատասխանի միջոցով վեր հանվեցին վերոնշյալ հարցերի պատասխանները և այն, թե ինչ կարող է անել լրագրողական համայնքը իրավիճակը բարելավելու համար։
Երկրորդ բանախոսը իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, ԵՊՀ քաղաքացիական իրավունքի ամբիոնի դոցենտ Արփինե Հովհաննիսյանն էր, ով լսարանին մատուցեց
«Կեղծ լուրերը որպես ատելության խոսքի տարածման միջոց․ պաշտոնատար անձանց քննադատությունը» թեման։
Հանդիպման առաջին հատվածում բանախոսի կողմից Բրեքզիթի օրինակի հիման վրա ներկայացվեցին հիմնական խոշոր երեք շոկերը, որոնք հանգեցրին հաստատված համակարգերի քայքայմանը.
- Առաջինը ընտրողների չներգրավված մասի հետ աշխատանքի բացակայությունն էր։
- Երկրորդ շոկը տեխնոլոգիաների կիրառման արդյունքն էր, օրինակ կեղծ լուրերի ահռելի չափով տարածումը, նպատակային ու ավտոմատ կերպով մեծ չափով գեներացված կեղծ մեկնաբանությունները և այլն։
- Երրորդ կարևոր հանգամանքը հակահամակարգային լիդերի դերակատարումն էր, առանց որի անհնար կլիներ նախկին հաստատված համակարգի կազմաքանդումը։
Շարունակելով բանախոսությունը՝ անդրադարձ կատարվեց հետևյալ հարցերին՝
- ի՞նչ են կեղծ լուրերը,
- ի՞նչ տարատեսակներ ունի այս երևույթը ու դրանցից որը իրենից ինչ է ներկայացնում։
Կոնկրետ օրինակների հիման վրա բանախոսի կողմից ներկայացվեց աշխարհում կեղծ լուրերի դեմ պայքարի մեթոդները և դրանց արդյունավետությունը։
Խոսվեց Ֆրանսիայում ընդունված օրենքի մասին, որով դատարաններին հնարավորություն էր տրվում 48 ժամվա ընթացքում հեռացնել ընտրությունների ժամանակ տարածվող կեղծ լուրերը։ Սրա նպատակն էր կանխել կեղծ լուրերի հնարավոր բացասական ազդեցությունը։
Բերվեց նաև Գերմանիայի օրինակը, որտեղ կառավարությունը սահմանեց մինչև 53 միլիոն դոլարի տուգանք այն սոցիալական ցանցերի համար, որոնք օգտատերերի բողոքներից հետո չեն հեռացնի ատելություն հրահրող հաղորդագրությունները։
Մեծ Բրիտանիայի օրինակը ենթադրում էր արհեստական բանականության օգտագործումը՝ ատելության խոսք պարունակող կոնկրետ ձևակերպումների կիրառումը արգելափակելու նպատակով։
Բանախոսության շրջանակում խոսվեց նաև կեղծ լուրերի դեմ պայքարի գործիքների ռիսկերի մասին։
Առանձնակի ուշադրություն հրավիրվեց ատելության խոսքի դեմ պայքարի գործում լրագրողների պատասխանատվության շրջանակին, այն հարցին, թե ինչ կոնկրետ քայլեր կարող են կամ պետք է անեն լրագրողները, որպեսզի անձամբ չդառնան կեղծ լուրեր ու ատելության խոսք տարածողներ։
Լրագրողների համար նախատեսված դասընթացի օրակարգային երկրորդ օրվա բանախոսությունների շարքը եզրափակեց մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի մասնագետ, «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ փորձագետ Հասմիկ Հարությունյան։
«Ատելության խոսքի հասկացությունը, սահմանումները և սկզբունքները» վերտառությամբ իր բանախոսության ընթացքում, տիկին Հարությունյանը, մասնակից-լրագրողներին ներկայացրեց այն հիմնական մոտեցումները, որոնք ուղենշային նշանակություն ունեն ատելության խոսքի դեմ պայքարում` այն ներկայացնելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային պրակտիկայի օրինակների լույսի ներքո։
Միևնույն ժամանակ, քննարկման առարկա դարձվեցին մի շարք ՄԻԵԴ գործեր, որոնք վերաբերում են լրագրողական գործունեությանը և առնչություն ունեն Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով պաշտպանվող խոսքի ազատության եւ մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքների հնարավոր միջամտությունների հետ։
Բանախոսությանը զուգահեռ մասնակիցները ներկայացրեցին իրենց կարծիքը ատելության խոսքի թեմատիկային վերաբերող ՄԻԵԴ գործերի հանգուցալուծումների վերաբերյալ` փորձելով գործնականում կիրառել արդեն իսկ ստացված գիտելիքների պաշարն ու հմտությունները։
Մեդիափորձագետ, «Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնի» փորձագետ, «madia.am» կայքի խմբագիր Գեղամ Վարդանյանը հինգերրորդ բանախոսն էր։ Նրա դասախոսությունը նվիրված էր «Ինչպես աշխատել լրատվության միջոցների հետ՝ բացառելով ատելության խոսքը» թեմային։
Նախ մասնակիցները պատասխանեցին առցանց հարցաշարին: Հարցերը մասնագիտական գործունեություն ծավալելու ընթացքում լրագրողի պատասխանատվության մասին էին՝ կոնկրետ օրինակներով։
Այնուհետև քննարկում ծավալվեց այդ օրինակների վերաբերյալ, մասնակիցները ներկայացրին իրենց դիրքորոշումները։
Բանախոսը հատուկ ընդգծեց՝ լրագրողի կողմից տեղում որոշում կայացնելու անհրաժեշտության մասին։
Առաջնորդվելով այն սկզբունքով, որ պետք է զերծ մնալ ատելության խոսք տարածելուց՝ լրագրողները պետք է կարողանան տեղում, հատկապես ուղիղ եթերների պարագայում, կիրառել իրենց գիտելիքներն ու գործադրել մտքի ճկունությունն այնպես, որ ոչ միայն չտարածեն ատելության խոսքը, այլև հնարավորինս տեղում շտկեն խնդրահարույց իրավիճակը։
Փաստաբան, ատելության խոսքի ոլորտի մասնագետ, Եվրոպայի խորհրդի փորձագետ Արա Ղազարյանը հանդես եկավ «Ատելության խոսքի պրակտիկ դրսևորումները, դատական գործերի քննարկում» թեմայով բանախոսությամբ։ Պարոն Ղազարյանի կողմից ներկայացվեց ատելության խոսքի կառուցվածքը՝ տեսակը, արտահայտվելու եղանակը, գործողությունը, օբյեկտը, թիրախն ու դրդապատճառը։
Ըստ այս կառուցվածքի կոնկրետ օրինակների հիման վրա մասնակիցները փորձեցին տարբերակել ատելության խոսքի դրսևորումները։
Այնուհետև բանախոսը ներկայացրեց ատելության բուրգը, ըստ հերթականության՝
• կողմնակալ հայտարարություն,
• կողմնակալ գործողություն,
• համակարգային խտրականություն,
• կողմնակալ բռնություն,
• ցեղասպանություն։
Ներկայացվեցին դատական գործեր, այդ թվում՝ ՄԻԵԴ-ում Տերենտեվն ընդդեմ Ռուսաստանի, ՄԻԵԴ-ում Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի, որոնք քննարկվեցին ըստ էության՝ հաշվի առնելով գործերի բոլոր դետալները։
Քննարկման առարկա դարձան խոսքի բովանդակությունը, ձևը, սփռվածությունը, ատելության խոսքի սրության աստիճանը, հավանականությունը, ներառյալ՝ անմիջականությունը և այլ բաղադրիչ մասեր։
Բանախոսի կողմից ներկայացվեցին նաև ատելության խոսքի դեմ պայքարի ներպետական և միջազգային կարգավորումները, ինչպես նաև Մետայի (Ֆեյսբուքի) քաղաքականությունը ատելության խոսքի դեմ պայքարի շրջանակում։
Լրագրողների համար նախատեսված դասընթացի օրակարգային կարևորագույն մասերից է նաև եզրափակիչ պանելային քննարկումը, որի առաջին հատվածը մոդերացրեց լրագրող, հայկական ուսումնասիրությունների «Անի» կենտրոնի համակարգող Թաթուլ Հակոբյանը։
Դասընթացի մասնակիցները պարոն Հակոբյանի մոդերացմամբ քննարկեցին այն հնարավոր իրավիճակները, որում լրագրողներն իրենց մասնագիտական գործունեությամբ և արտահայտած դիրքորոշումներով պայմանավորված կարող են հայտնվել ատելության խոսքի թիրախում։
Սկզբնապես ներածական խոսքով հանդես եկավ պանելային քննարկման համակարգող Թաթուլ Հակոբյանը՝ ներկայացնելով իր անձնական փորձառությունը ատելության խոսքի տեղատարափի հետ առերեսվելիս, ինչպես նաև շոշափելով այն պատճառները, որոնց հիմքով էլ ստեղծվել էր ներկայացված իրավիճակը։
Հաջորդիվ հարթակը տրամադրվեց դասընթացի մասնակից-լրագրողներին, որոնք ևս ներկայացրեցին իրենց կարծիքներն ու մոտեցումները՝ լրագրողների հնարավոր թիրախավորումների, ընդհանուր հանրային տրամադրությունների և ատելության խոսք գեներացնող հանգամանքների վերաբերյալ։
Քննարկումը հագեցած էր նաև ակտիվ հարց ու պատասխանով, որի շրջանակներում պարոն Հակոբյանն անդրադարձավ ինչպես թեմատիկ, այնպես էլ մասնակիցներին հետաքրքրող այլ հարցադրումների։
Դասընթացի երկրորդ օրվա դասախոսությունների շարքը եզրափակեց ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դասախոս, «Արմենպրես» լրատվական գործակալության Արտաքին կապերի և զարգացման ծրագրի բաժնի ղեկավար Արեն Պետունցը։
Թեման՝ «Ատելության խոսքը ադրբեջանական մեդիայում»։
Բանախոսի կողմից ներկայացվեցին ադրբեջանական մամուլում հայատյացության դրսևորումները՝ մասնավորապես դրանց ծագման աղբյուրները, տարածման նպատակները, գործիքակազմը, որի միջոցով դրանք տարածվում են։
Բանախոսության սկզբում լսարանին ներկայացվեց, թե ինչպես են պատմական փաստերը միտումնավոր խեղաթյուրվում ու կեղծվում, ովքեր են այդ գործում հիմնական դերակատարները։ Ընդգծվեց նաև այն հանգամանքը, որ ադրբեջանական մեդիայում նման գործելաոճը հետապնդում է թե ներքին քաղաքական, թե արտաքին խնդիրների ու օրակարգային հարցերի լուծում։
Բանախոսության ընթացքում լրագրողները հղեցին բազմաթիվ հարցեր, որոնց շուրջ ծավալվեց քննարկում՝ հատկապես այն մասին, թե ինչպիսի արձագանք պետք է ստանա հայկական մեդիա տիրույթում ադրբեջանական կողմից տարածված կեղծ թեզերի տարածումն ու ատելության դրսևորումներով լի քարոզչությունը։
Սույն դասընթացի իրականացումը հնարավոր է դարձել Հայաստանի Հանրապետությունում Նիդերլանդների Թագավորության դեսպանության ֆինանսական աջակցության շնորհիվ՝ «Ատելության խոսքի դեմ պայքար` հանուն ժողովրդավարական հասարակությունում բազմակարծության և հանդուրժողականության հաստատման» ծրագրի շրջանակներում։
Դասընթացի ավարտին, «Լիբերալ քաղաքականության ինստիտուտի» նախագահ Տաթևիկ Մատինյանը հավաստագրեր հանձնվեց բոլոր մասնակիցներին։
Flora Vardanyan
0